Ngày 21/6, RFA Tiếng Việt cho biết “Hệ luỵ khó lường của việc Campuchia làm kênh đào Phù Nam bất chấp Hiệp định Mekong 1995”.
Theo đó, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ở Singapore tổ chức hội thảo “Kênh Phù Nam: Xác định lại khả năng kết nối, định hình lại chính trị”, trong ngày 21/6. Theo nhiều chuyên gia quốc tế tại hội thảo, là quốc gia ở hạ nguồn sông Mekong, việc Campuchia bỏ qua quy trình Tham vấn trước, mà Hiệp định Mekong 1995 quy định, sẽ gây ra nhiều tiền lệ nguy hiểm cho dòng sông này.
RFA nhắc đến tuyên bố của Thủ tướng Campuchia Hun Manet rằng, sẽ động thổ kênh đào Phù Nam vào ngày 5/8. Chính phủ nước này cũng tuyên bố, sẽ không thực hiện quy trình Tham vấn trước, đối với Ủy hội Sông Mekong (MRC).
RFA dẫn phát biểu tại hội thảo của Tiến sỹ Brian Eyler – Giám đốc Chương trình Đông Nam Á tại Stimson Center – cho biết, Campuchia vốn là quốc gia rất nhiệt huyết trong thúc đẩy Hiệp định Mekong 1995, và trong gần 30 năm qua, tích cực yêu cầu các bên liên quan tuân thủ Hiệp định này. Tuy vậy, với dự án kênh đào Phù Nam hiện nay, đất nước xứ chùa tháp lại cương quyết khước từ thực hiện quy trình Tham vấn trước, mà Hiệp định Mekong 1995 yêu cầu.
RFA dẫn ý kiến của Tiến sỹ Lê Hồng Hiệp – Nghiên cứu cao cấp Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, khẳng định rằng, nếu Campuchia tạo ra tiền lệ không tuân thủ Hiệp định Mekong 1995, rất rõ ràng, đó sẽ là tiền lệ không tốt cho tương lai dòng sông Mekong, làm suy yếu cơ hội hợp tác của các quốc gia trong khu vực.
RFA đề cập đến Thư thông báo gửi Ủy hội Sông Mekong (MRC) tháng 8/2023, Campuchia đã mô tả, dự án kênh đào Phù Nam là dự án lấy nước từ sông Bassac – là dòng sông cung cấp nước cho dòng chính Mekong, chứ không phải là từ sông Mekong.
RFA dẫn quan điểm của Tiến sỹ Brian Eyler ở Stimson Center, cho rằng, cách hiểu này của Campuchia là sai. Bởi vì sông Bassac là một nhánh phân lưu, nghĩa là một dòng sông chảy ra từ dòng chính sông Mekong, chứ không phải cung cấp nước cho Mekong. Ông cũng khẳng định, 100% nước của sông Bassac là được lấy từ sông Mekong.
Như vậy, theo RFA, bằng cách khẳng định, sông Bassac cung cấp nước cho sông Mekong, chứ không phải lấy nước từ Mekong, Campuchia từ chối thực hiện Quy trình Tham vấn trước của Hiệp định Mekong 1995.
Về việc xử lý khi các bên liên quan không đạt được thống nhất về bản chất của sông Bassac, Tiến sỹ Lê Hồng Hiệp cho rằng, có thể đưa vấn đề ra Tòa Trọng tài Thường trực, để nhờ Tòa đưa ra phán quyết.
Tiến sĩ Brian Eyler khẳng định, nếu thực hiện dự án kênh đào Phù Nam, Campuchia có nghĩa vụ thực hiện Quy trình Tham vấn trước, bởi sông Bassac là một nhánh của dòng chính Mekong.
Ông giải thích thêm:
“Nếu chúng ta nhìn lại bản đồ kênh đào, chúng ta thấy, nó nối liền với sông Mekong rất rõ ràng.”
“Sông Bassac là một phần của dòng chính sông Mekong. Đây là một nhánh của dòng chính sông Mekong. Và nó phù hợp với hai phép phối kiểm.”
RFA cũng nhắc lại việc, lãnh đạo Campuchia nhiều lần khẳng định, mục đích của dự án kênh đào Phù Nam là thoát khỏi sự phụ thuộc vào sông Tiền của Việt Nam.
Tuy nhiên, theo thống kê, phần lớn hàng xuất khẩu của Campuchia đi về phía Biển Đông, để vận chuyển đến Đông Bắc Á và Bắc Mỹ (Mỹ, Canada, Nhật Bản, Trung Quốc).
Ngoài ra, vẫn theo RFA, năm 2022, Việt Nam đứng thứ 7 trong số các nước nhập khẩu từ Campuchia; trong 5 tháng đầu năm 2024, Việt Nam đã trở thành thị trường xuất khẩu lớn thứ 2 của Campuchia, chỉ sau Mỹ. Điều đó có nghĩa là, tàu vận tải chở hàng hóa từ Phnom Penh chủ yếu là đi đến Bắc Mỹ, Bắc Á và Việt Nam.
Do đó, RFA phân tích, con đường đi qua sông Tiền là ngắn nhất, còn đi qua kênh đào Phù Nam thì sẽ vào Vịnh Thái Lan, sau đó vòng qua Mũi Cà Mau, đi lên Biển Đông. Quãng đường đi qua kênh đào Phù Nam do đó có thể dài gần gấp ba quãng đường đi qua sông Tiền. Tuy nhiên, học giả Campuchia vẫn khẳng định, con đường dài gấp 3 này lại có chi phí thấp hơn.
Quang Minh – thoibao.de
