Việt Nam đang già đi trước khi trở nên giàu có

***Tạp chí The Economist phân tích về tình hình tăng trưởng kinh tế so với tốc độ già hóa dân số của Việt Nam***

Ngay khi bình minh vừa ló rạng trên thành phố Hà Nội cũng là lúc những người cao tuổi kéo đến các công viên và vườn hoa trong thành phố để tập thể dục trước khi mặt trời lên cao hơn và nhiệt độ cũng tăng lên. Hàng loạt câu lạc bộ và hội nhóm thể dục thể thao dần xuất hiện. Các bà, các mẹ trong bộ đồ hoa sặc sỡ thì tập dưỡng sinh. Dưới tán cây khác, hàng chục người đang nhảy theo nhịp samba. Những người khác thì đang mồ hôi mồ kê nhễ nhại bên các chiếc máy tập. Ở tuổi 83, ông Thọ cho biết ngày nào ông cũng đi vòng quanh hồ, bất kể mưa hay nắng.

Trong vài thập niên tới, những vườn hoa, sân chơi, công viên này sẽ còn đông đúc hơn nữa. Hiện tại độ tuổi trung bình của người dân Việt Nam là 26, và tốc độ già hóa đang diễn ra cực kỳ nhanh. 12% dân số là những người trên 60 tuổi, và con số này được dự đoán sẽ tăng lên 21% vào năm 2040. Đây là một trong những mức tăng nhanh nhất trên thế giới. Một phần là do thu nhập tăng khiến tuổi thọ của người dân cũng tăng từ 60 tuổi (năm 1970) lên 76 tuổi hiện nay. Kinh tế phát triển cũng làm giảm tỉ lệ sinh, từ mức 7 trẻ em/phụ nữ xuống còn ít hơn 2 trẻ em/phụ nữ. Vào những năm 1980, đảng Cộng sản thậm chí còn thực thi chính sách một con. Mặc dù không quá khắt khe như Trung Quốc, thì chính sách này cũng góp phần làm giảm tỉ lệ sinh đáng kể.

Tình hình nhân khẩu học tại nhiều các quốc gia châu Á khác cũng có diễn biến tương tự. Tuy nhiên, ở Việt Nam lại có chút khác biệt khi tốc độ già hóa đang diễn ra trong khi đất nước vẫn còn khá nghèo. Ở Hàn Quốc và Nhật Bản, tỉ lệ người dân trong độ tuổi lao động đang ở mức cao nhất với GDP bình quân hằng năm (tính theo sức mua) lần lượt là $32.585 và $31.718. Thậm chí, Trung Quốc cũng đã có thể đạt mức $9.526. Trong khi đó, ở Việt Nam, ngay cả khi tỉ lệ người dân trong độ tuổi lao động đã đạt mức cao nhất vào năm 2013 thì con số này vẫn chỉ là $5.024. Ngay cả Indonesia và Philippines cũng được kỳ vọng là sẽ có bước chuyển mình ngoạn mục trong một vài thập niên tới, với mức thu nhập cao hơn Việt Nam vài lần.

Chính sự chuyển biến này đã gây ra hàng loạt các mối lo ngại khác. Vấn đề đầu tiên là liệu chính phủ có thể hỗ trợ hàng triệu người cao tuổi tại Việt Nam không? Chỉ những người cực kì nghèo và những người trên 80 tuổi mới được nhận trợ cấp của địa phương, thường chỉ khoảng một trăm ngàn mỗi tuần. Cuộc khảo sát gần đây nhất thực hiện vào năm 2011 cho thấy khoảng 90% trong số đó còn không có khoản tiết kiệm nào. Vấn đề nợ nần thì cực kì phổ biến còn việc hỗ trợ họ thì ngày càng trở nên đắt đỏ hơn. Quỹ Tiền tệ Quốc tế dự đoán rằng việc chi trả các khoản lương hưu và trợ cấp, ở tỉ lệ hiện tại, có thể sẽ làm tăng mức chi của chính phủ lên 8% GDP vào năm 2050. Đây là mức tăng nhanh nhất trong số 12 quốc gia ở châu Á được khảo sát.

Tình hình ở các vùng nông thôn thậm chí còn tệ hại hơn nhiều. Trước đây, thường là con cái sẽ chăm sóc bậc cha mẹ lúc tuổi già. Còn hiện tại, những người trẻ thường rời bỏ quê hương để lập nghiệp ở các thành phố lớn. Các cuộc khảo sát cho thấy tỉ lệ người già sống một mình đang tăng lên, đặc biệt là ở các vùng nông thôn. Rất nhiều người cao tuổi thậm chí còn lao động cho đến khi qua đời. Khoảng 40% người cao tuổi là nam giới ở nông thôn vẫn còn làm việc ở tuổi 75, tỉ lệ này cao gấp hai lần so với người sống ở thành phố. Ở Anh, con số này chỉ là 3%. Thường thì họ làm các công việc tay chân như trồng lúa hoặc đánh bắt cá.

***40% nam giới ở khu vực nông thôn vẫn phải lao động ở tuổi 75***

Chăm sóc sức khỏe cho hàng triệu người cao tuổi cũng là vấn đề cần quan tâm. Các bệnh như Alzheimer, tim mạch và suy giảm chức năng do tuổi tác đang ngày càng tăng lên. Mặc trên người bộ đồ thể thao màu trắng, ông Toàn, 78 tuổi, cho biết ông ra công viên luyện tập theo yêu cầu của bác sĩ. Sau đó ông sẽ phải uống thuốc trợ tim và cùng tập luyện với mọi người. Thông kê cho thấy có khoảng một phần ba số người trên 60 tuổi không có bảo hiểm y tế. Bệnh viện ở nhiều địa phương thậm chí còn không có khoa lão khoa. Thay vào đó, các tổ chức bảo đảm sức khỏe không chính thống đã được lập ra để lấp đầy khoảng trống. Chỉ cần đóng một khoản phí nhỏ là các thành viên có thể đến luyện tập thể dục và được kiểm tra sức khỏe. Nhưng vấn đề là có rất ít bác sĩ ở đây được đào tạo và trang bị kiến thức về các bệnh nghiêm trọng.

***Nhiều bệnh viện tại các tỉnh thành không có khoa lão khoa để khám chữa bệnh cho người già***

Hiện chính phủ đã bắt đầu thi hành các chính sách để giảm thiểu rào cản tài chính và cải thiện đời sống cho người cao tuổi. Hồi năm ngoái, chính sách một con đã được nới lỏng. Vào tháng Năm vừa qua, chính phủ cho biết sẽ tăng tuổi nghỉ hưu từ 55 lên 60 đối với nữ và 60 lên 62 đối với nam, đồng thời cải cách chế độ hưu trí để có thể trợ cấp trên diện rộng hơn. Sang năm, chính phủ sẽ lên kế hoạch bắt đầu cải tạo hệ thống bảo hiểm y tế và trợ cấp xã hội.

Tuy nhiên, tất cả những điều đó cũng chẳng thể làm thay đổi cấu trúc nền kinh tế. Thường thì bất kỳ quốc gia nào leo lên bậc thang thu nhập cao hơn thì họ sẽ chuyển đổi kinh tế từ nông nghiệp sang những ngành có năng suất cao hơn, như dịch vụ chẳng hạn. Bằng thước đo này, Việt Nam đang tụt hậu so với các nước láng giềng. Khi dân số trong độ tuổi lao động của Việt Nam đạt đỉnh vào năm 2013, ngành nông nghiệp chiếm đến 18% tỉ trọng nền kinh tế. Trong khi đó, nông nghiệp chỉ chiếm 10% GDP của Trung Quốc. Tệ hơn nữa là năng suất lao động của những người nông dân đều có xu hướng giảm đi khi tuổi tác tăng lên, chứ không như những ngành nghề quản lý bởi tuổi tác tăng sẽ giúp họ có nhiều kinh nghiệm hơn. Việc quá phụ thuộc vào nông nghiệp là lý do vì sao ba phần tư người lao động tại Việt Nam làm những công việc mà khả năng lao động sẽ giảm khi tuổi tăng lên. Trong khi đó, tỉ lệ này ở Malaysia chỉ là 50% lực lượng lao động.

Tăng năng suất lúc này là rất khó vì chính phủ vẫn luôn bám lấy cách quản lý kiểu trung ương tập quyền. Các doanh nghiệp nhà nước vẫn chiếm ưu thế hơn các loại hình doanh nghiệp khác. Phần lớn sinh viên theo học tại các trường đại học cao đẳng vẫn phải dành ít nhất một năm để học Chủ nghĩa Marx-Lenin. Tất nhiên các quốc gia châu Á khác đang già hóa ngày càng nhanh nhưng Việt Nam sẽ gặp phải nhiều khó khăn hơn vì dân số nước này đang già đi nhanh chóng trước khi trở nên giàu có hơn.

Hoàng Trang – Thoibao.de tổng hợp theo Tạp chí The Economist phát hành tại Mỹ

Nguồn: https://www.economist.com/asia/2018/11/08/vietnam-is-getting-old-before-it-gets-rich