Cố vấn trưởng cho Tổng giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới nói quyết định mới đây của Mỹ ngưng tài trợ cho WHO là “tai hại” và Hoa Kỳ nên nghĩ lại việc này.
Bác sĩ Senait Fisseha nói việc ngưng tài trợ sẽ có ảnh hưởng quan trọng đến khả năng của tổ chức Liên hiệp quốc này chống lại dịch bệnh toàn cầu.
“Chỗ chúng ta cảm thấy ảnh hưởng nhiều nhất là chung quanh những dịch vụ thông thường như chích ngừa, những can thiệp để cứu sinh mạng mà WHO cung cấp với sự cộng tác của các chính phủ,” bà Senait nói với VOA qua Skype. “Do đó, đây không phải là một tin tốt. Dĩ nhiên đây không phải là quyết định cuối cùng.”
Năm ngoái, tài trợ của Mỹ là 450 triệu đô la trong số ngân sách 6 tỉ đô la của WHO.
Tổng thống Donald Trump đã tỏ ra giận giữ vì những tuyên bố của Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus dường như bênh vực Trung Quốc trong việc nước này bị cho là nguồn gốc của virus corona và ca ngợi những nỗ lực chế ngự virus của Bắc Kinh.
Vào ngày 14/4, ông Trump ra lệnh ngưng tài trợ cho WHO trong 90 ngày vì “quản lý không tốt và che giấu việc lây lan của virus.”
Quyền quản lý Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ John Barsa nói trong thời gian ngưng tài trợ, Hoa Kỳ sẽ nỗ lực xây dựng quan hệ với các cơ quan y tế quốc tế khác.
Ông nói trong một cuộc họp báo: “Chúng tôi tiếp tục hỗ trợ các chương trình hiện có ngoài Tổ chức Y tế Thế giới, và chúng tôi đang tìm các đối tác khác.”
Tuy nhiên bà Senait nói thời điểm của một hành động như thế thật là tai họa. WHO cung cấp việc theo dõi toàn cầu sự lây lan của bệnh, điều phối đáp ứng quốc tế và cố vấn và huấn luyện nhân viên y tế.
“Lúc này là lúc lãnh đạo của Hoa Kỳ cực kỳ cần thiết cho thế giới,” bà Senait nói. “Và không phải chúng ta chỉ mong muốn và chúng ta hy vọng là việc tài trợ sẽ được thiết lập trở lại, nhưng chúng tôi cũng muốn thấy tài trợ gia tăng để chống đại dịch này. Chúng ta sánh vai với nhau trong việc này.
WHO bị chỉ trích vì những bước không đúng đường từ sớm trong việc đáp ứng với đại dịch. Vào ngày 14/1, tổ chức viết trên Twitter là nhà cầm quyền Trung Quốc không tìm thấy bằng chứng là virus lây lan từ người sang người. Điều này chứng tỏ là sai lầm.
Tuy nhiên, bà Senait nói WHO tìm cách đứng ra ngoài chính trị và giữ quan hệ với tất cả các nước để tiếp cận thông tin. Bà chỉ rõ là trước đó WHO đã phái một toán các nhà khoa học quốc tế đến Trung Quốc để điều tra vụ bùng phát. Trong vòng hai tuần từ khi công bố báo cáo đầu tiên về virus, WHO đã có thể chia sẻ gen của virus được dùng để chế tạo dụng cụ chẩn đoán và nghiên cứu vaccine.
Bà Senait nói “Thẳng thắn mà nói thế giới chỉ có thể làm được việc này vì WHO phối hợp đối phó. Nhiều nước có quan hệ song phương, Mỹ có quan hệ với Trung Quốc. Tuy nhiên những quan hệ này đầy tính cách chính trị. Và điều WHO nỗ lực làm là tránh xa chính trị và chú trọng vào y tế công cộng toàn cầu.”
Tổng giám đốc WHO Tedros cũng bị chỉ trích vì ca ngợi “sự minh bạch” của Trung Quốc trong báo cáo về virus vào lúc nhiều người tin là các giới chức Trung Quốc không phúc trình đầy đủ phạm vi bùng phát của dịch bệnh.
Các dân biểu Cộng hòa tại Hạ viện Mỹ đã viết một bức thư cáo buộc ông Tedros ủng hộ “chiến dịch tuyên truyền” của Trung Quốc và đòi ông Tedros công bố tất cả thư từ giữa WHO và các giới chức Trung Quốc.
Tuy nhiên, bà Senait, người gốc Ethiopia và đã làm việc với ông Tedros về các vấn đề y tế công cộng trong 20 năm, nói ông Tedros là nhà lãnh đạo có tính trung thực cao.
Bà nói rằng trong thời gian ông làm Bộ trưởng Y tế Ethiopia, ông làm việc không mệt mỏi để giảm tỉ lệ tử vong nơi sản phụ, tỉ lệ lây nhiễm HIV/AIDS, sốt rét, lao phổi, và tỉ lệ tử vong của trẻ em dưới 5 tuổi.“Ông chú tâm cao, chính xác cao. Ông quyết tâm trong việc tìm đối tác, hợp tác và ủng hộ,” bà nói.
Tuy nhiên ông Tedros từng bị chỉ trích vì vai trò của ông trong việc đối phó với dịch tả bùng phát tại Ethiopia trong khi ông làm Bộ trưởng Y tế. Trong nhiều năm, các giới chức Ethiopia báo cáo vụ bùng phát như là “tiêu chảy cấp tính” trong một nỗ lực rõ ràng nhằm giảm tính cách nghiêm trọng của dịch bệnh.
Một số nhà chỉ trích thấy có sự tương đồng giữa đáp ứng tại Ethiopia và đáp ứng hiện nay.
“Giai đoạn đó giống hệt lạ lùng với cách WHO đáp ứng với việc virus corona xuất hiện tại Trung Quốc,” ông Jilian Yang, chủ tịch Sáng kiến Quyền lực Công dân đối với Trung Quốc, và ông Aaron Rhodes, chủ tịch diễn đàn Tự do Tôn giáo Châu Âu, viết trong một bài xã luận đăng trên National Review.
Bà Senait tin rằng ông Tedros sẽ làm dịu cơn bão và là người đúng để lãnh đạo WHO.
“Sẽ có những chỉ trích. Không có nghĩa là Tiến sĩ Tedros là một người hoàn hảo. Điều tốt là ông là một người tự tin, tự chế. Ông luôn luôn muốn học hỏi, tăng tiến và cải thiện. Nhưng sự thật là một số tấn công nhằm vào ông trong lúc này không có căn cứ. Nhưng rất chính trị,” bà Senait nói.
Đã có hơn một triệu người, trong đó có nhiều người Việt, ký vào thỉnh nguyện thư, yêu cầu Tổng giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) Tedros Adhanom Ghebreyesus từ chức vì cách thức ông xử lý đại dịch virus Corona.
Tính tới sáng ngày 26/4 (giờ Washington), có 1.015.405 người đã ký vào lời kêu gọi người đứng đầu của cơ quan y tế thuộc Liên Hợp Quốc từ nhiệm, vượt quá con số một triệu ban đầu mà những người tổ chức đặt ra.
Thỉnh nguyện thư viết rằng ông Tedros “không phù hợp với vị trí Tổng giám đốc WHO” cũng như cáo buộc ông “tin vào con số người chết và nhiễm bệnh mà chính phủ Trung Quốc cung cấp cho mình mà không điều tra”.
Với sự ủng hộ gia tăng, mục tiêu tiếp theo của những người vận động là có 1,5 triệu người ký vào thỉnh nguyện thư mà cho tới nay WHO hay cá nhân ông Tedros chưa có phản hồi trực tiếp.
Hôm 16/4, 17 nhà lập pháp Mỹ thuộc Đảng Cộng hòa trong Ủy ban Đối ngoại Hạ viện Mỹ đã viết thư tới Tổng thống Trump, bày tỏ hậu thuẫn quyết định ngưng cung cấp ngân quỹ cho WHO, đồng thời cho rằng Hoa Kỳ chỉ nên tiếp tục cấp tiền với điều kiện ông Tedros từ chức.
Trả lời VOA Việt Ngữ từ Sydney, Australia, ký giả Nguyễn Vy Túy, vốn ủng hộ thỉnh nguyện thư, nói rằng ông Tedros “chịu trách nhiệm rất lớn trong việc đưa toàn cầu đến thảm nạn”.
Ông cũng cho rằng việc nhiều người Việt tham gia ký vào lời kêu gọi ông Tedros từ chức còn vì yếu tố Trung Quốc.
Tính tới ngày 3/5, đã có gần 3,5 triệu người nhiễm virus Corona trên toàn thế giới và số người tử vong vì virus xuất phát từ Vũ Hán, Trung Quốc, đã lên tới 245 nghìn người.
Mỹ ngưng tài trợ, ảnh hưởng WHO ra sao?
Quyết định của Tổng thống Mỹ Donald Trump ngưng tài trợ Tổ chức Y tế Thế giới, tước bỏ nguồn tài trợ lớn nhất của tổ chức này, có thể có những hậu quả xa hơn nữa trong những nỗ lực chống bệnh tật và làm cho việc chăm sóc sức khỏe trên toàn cầu gặp nhiều khó khăn.
Lệnh của ông Trump xoáy vào cách thức đáp ứng của tổ chức này đối với đại dịch virus corona, và ông không phải là người duy nhất chỉ trích những hành động và những lời tuyên bố của tổ chức này.
Một số nước đã bất bình với những nỗ lực của WHO vào lúc dịch bệnh Cúm Vũ Hán lây lan, thất bại trong việc báo cáo về bùng phát hay bất cần những qui luật quốc tế.
Tuy nhiên WHO chịu trách nhiệm nhiều hơn là ứng phó với dịch bệnh, và hiện nay đang gặp khó khăn về tài chánh vì đang kẹt trong cuộc tranh chấp chính trị tại Mỹ.
Được thành lập sau Thế chiến Thứ hai trong khuôn khổ của Liên hiệp quốc, tổ chức có trụ sở tại Geneva với khoảng 7.000 nhân viên tại 150 văn phòng tên toàn thế giới, không có quyền hành trực tiếp đối với các nước thành viên. Thay vào đó, tổ chức là một cơ quan lãnh đạo quốc tế trong lãnh vực y tế công cộng bằng cách báo động cho thế giới về những đe dọa, chống dịch bệnh, đưa ra chính sách và cải thiện việc tiếp cận với chăm sóc y tế.
Trong trường hợp khẩn cấp như virus corona, WHO được xem như một trung tâm phối hợp—hướng dẫn chế ngự, tuyên bố khẩn cấp và đưa ra khuyến nghị–với các nước chia sẻ thông tin để giúp các nhà khoa học giải quyết dịch bệnh bùng phát.
Tuy nhiên dù WHO có ảnh hưởng rộng rãi, cơ quan này thiếu quyền thực thi và chịu những áp lực về ngân sách và chính trị, đặc biệt là từ các cường quốc như Mỹ và Trung Quốc và những nhà tài trợ như Gates Foundation.
Tổng thư ký Liên hiệp quốc Antonio Guterres bênh vực WHO trong một tuyên bố ngày 14/4, nói rằng tổ chức này “phải được hỗ trợ, vì tổ chức tuyệt đối cần thiết trong nỗ lực của thế giới thắng trong cuộc chiến chống COVID-19.”
Ông nói đây “không phải là lúc giảm nguồn lực đối với những hoạt động của Tổ chức Y tế Thế giới hay bất cứ cơ quan nhân đạo nào khác trong cuộc chiến chống virus.”
WHO được tài trợ như thế nào?
Tài trợ đến từ các nước thành viên và các tổ chức tư. Mỹ là nước đóng góp nhiều nhất, chiếm 14,67% ngân sách.
Tiền đóng góp của các thành viên chỉ bằng chừng một phần tư số tiền Mỹ hiến tặng cho WHO; khoản tiền này được tính tương đối căn cứ trên sự giàu có và dân số. Số còn lại đến từ các đóng góp tự nguyện và số lượng có thể thay đổi theo từng năm.
Trong năm 2019, Mỹ đóng góp khoảng 553 triệu đô la. Ngân sách mỗi hai năm của WHO khoảng 6,3 tỉ đô la trong hai năm 2018-2019.
Hầu hết tiền của Mỹ dành cho những chương trình như xóa bệnh bại liệt, phát triển vaccine và tăng cường tiếp cận với những dịch vụ y tế và dinh dưỡng trọng yếu. Chỉ có 2,97% tiền đóng góp của Mỹ dành cho các hoạt động khẩn cấp, và 2,33% dành cho phòng ngừa và kiểm soát dịch bệnh bùng phát.
Ông Lawrence O. Gostin, giám đốc Viện O’Neill về Luật Y tế Quốc gia và Toàn cầu tại Đại học Georgetown, nói khoảng 70% tiền tài trợ của Mỹ dành cho những chương trình cột mốc như bệnh AIDS, những chương trình sức khỏe tâm thần, phòng ngừa ung thư và bệnh tim.
“Ưu tiên cao nhất là kiểm soát và chuẩn bị dịch bệnh,” ông nói, “Nhưng đây thực sự là điều ít quan trọng nhất WHO đã làm trong lịch sử.”
Đóng góp của Mỹ cao gấp đôi nước đóng góp lớn kế tiếp là Anh. Số tiền Anh góp chiếm khoảng 7,79% ngân sách WHO, Quỹ Bill và Linda Gates đóng góp vào 9,76% ngân sách của WHO.
Trong suốt tháng 1, WHO đưa ra khuyến nghị về sự nguy hiểm của virus. Từ ngày 22/1 về sau, Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng giám đốc WHO, hầu như họp báo hàng ngày để cảnh báo thế giới là virus đang lây lan, và cửa sổ cơ hội để chặn đứng virus đã đóng.
Tuy nhiên tổ chức này lúc đầu đã ngần ngại công bố khẩn cấp y tế toàn cầu ngay cả khi virus lây lan bên ngoài Trung Quốc.
“Đây là tình trạng khẩn cấp tại Trung Quốc, nhưng chưa thành khẩn cấp y tế toàn cầu,” Tiến sĩ Tedros nói ngày 23/1. “Có thể chưa đến như thế.”
Vào ngày 30/1, WHO ra tuyên bố chính thức, yếu tố vốn thường khiến cho các chính phủ có hành động. Không lâu sau đó Bộ Ngoại giao Mỹ cảnh báo người Mỹ tránh đến Trung Quốc.
Trong nhiều tuần lễ WHO ban hành hướng dẫn và cảnh báo, chính thức công bố dịch bệnh bùng phát là một đại dịch vào ngày 11/3, kêu gọi các chính phủ cùng nhau làm việc để chống virus.
Các chỉ trích nói rằng cả hai tuyên bố của WHO đều quá trễ và những quyết định sớm có thể đã động viên được các chính phủ nhanh chóng hơn.
Trong khi WHO có ý định phối hợp đáp ứng toàn cầu, nhưng không mấy được sự đoàn kết trên thế giới, chứng tỏ quyền lực hạn chế của tổ chức. Tổ chức có kế hoạch nhưng ít quốc gia tuân theo.
Ông Gostin nói trong dài hạn, quyết định của Tổng thống Trump cắt tài trợ WHO có thể đưa đến việc tái cơ cấu WHO, với giới lãnh đạo quốc tế mới, liên minh y tế mới, và kiểm soát lớn hơn đối với ngân sách của tổ chức này.
Ông nói Hoa Kỳ cũng đã là “một cái gai bên hông” WHO trong nhiều năm, ngăn chặn những nỗ lực của tổ chức tiếp cận thuốc men hay hạ giảm những kế hoạch hành động toàn cầu về di dân và người tị nạn.
“Tôi nhìn vào việc này như một đám cháy rừng không kiểm soát được, bởi vì, trong trường hợp này, Tổng thống Mỹ, đã khai quang các bụi rậm và cho phép cây mới mọc lên, ông nói.
Tuy nhiên ông nói thêm “Tôi nghĩ Tổng thống Trump trong hành động này đã đi quá xa.”
“Việc này sẽ xói mòn đáng kể ảnh hưởng của Mỹ trên thế giới và y tế toàn cầu và các vấn đề quốc tế giữa dịch bệnh chưa từng có trước đây,” ông nói. “Chúng ta sẽ mất tiếng nói, ngay cả đối với đồng minh của chúng ta. Tôi nghĩ chúng ta không có tiếng nói gì thêm về việc chuyện này sẽ diễn tiến ra sao.”
Hoàng Lan – Thoibao.de (Tổng hợp)
