Công hàm mà Việt Nam vừa gửi tới Tổng thư ký Liên Hợp Quốc phản đối Trung Quốc trên Biển Đông có điểm mới chưa từng có từ trước, động thái này không chỉ rõ ràng mà còn rất mạnh mẽ, theo bình luận của một số nhà quan sát.
Hôm 13/04/2020, từ góc độ quan sát chính trị và an ninh, Tiến sỹ Hà Hoàng Hợp, nhà nghiên cứu cao cấp thuộc Viện nghiên cứu Đông Nam Á (Iseas, Singapore) đưa ra nhận định:
“Công hàm ngày 30.3 của Phái đoàn thường trực của Việt Nam tại Liên Hợp Quốc (New York) một lần nữa bác bỏ tuyên bố chủ quyền phi pháp của Trung Quốc khi Trung Quốc lấy tuyên bố phi pháp đó để phản bác công hàm của Malaysia và công hàm của Philippines gửi Liên Hợp Quốc trước đó.
Trung Quốc đang lợi dụng tình hình cả thế chống đại dịch Cúm Vũ Hán để đẩy mạnh các hoạt động phi pháp ở Biển Đông và Hoa Đông, hòng làm thay đổi cấu trúc an ninh, trạng thái địa chính trị, địa chiến lược, tiếp tục khẳng định chủ quyền phi pháp tai biển Đông, đe dọa các nước trong khu vực.”
Về mặt phản ứng quốc tế, khu vực, Tiến sỹ Hà Hoàng Hợp bình luận tiếp:
“Sau sự kiện Trung Quốc cho tàu hải cảnh đâm chìm tàu cá của ngư dân Việt Nam, bộ ngoại giao, bộ quốc phòng Mỹ, nhiều nghị sỹ Mỹ đã lên án hành động của Trung Quốc, tái khẳng định sự ủng hộ đối với Việt Nam trong việc bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam ở Biển Đông. Philipines và Malaysia đã lên tiếng phản đối Bắc Kinh để tàu hải cảnh đâm chìm tàu cá Việt Nam.
“Quad là nhóm bốn nước đang nỗ lực hành động để góp phần đảm bảo hòa bình và an ninh ở Ấn Độ – Thái Bình Dương, nhóm này có sự đóng góp lớn từ Mỹ, Nhật. Quad, cùng với các nỗ lực khác của Mỹ ở Ấn Độ – Thái Bình dương, coi Trung Quốc là nguồn cơn của những nguy cơ an ninh lớn nhất ở khu vực.
Các hành động cụ thể của Quad, đã và sẽ được phối hợp với hành động của Mỹ ở Thái Bình Dương, trong đó có biển Đông. Mỹ không bỏ qua bất kỳ kế hoạch hay cơ hội nào để giúp duy trì an ninh khu vực, quản trị các nguy cơ do Bắc Kinh mang lại.”
“Mỹ vẫn tiếp tục tuần tra tự do hàng hải, trong đó có tuần tra trong eo biển Đài Loan.
Trung Quốc đã tiến hành tập trận ở Biển Đông, với máy bay săn ngầm và tầu ngầm.
Trung Quốc tiếp tục quân sự hóa các đảo nhân tạo ở biển Đông, để máy bay săn ngầm Y-8 hạ cánh xuống một đảo nhân tạo ở Trường Sa, đẩy mạnh tập trận trên biển.”
Liên tiếp những ngày gần đây, các thượng nghị sĩ Mỹ lên tiếng về vụ tàu hải cảnh Trung Quốc đâm chìm tàu cá Việt Nam trên Biển Đông.
Hôm 11/4, Thượng nghị sĩ Cộng hòa của bang Arkansas, Tom Cotton, đã đưa ra thông cáo về việc tàu hải cảnh Trung Quốc đâm chìm tàu cá Việt Nam gần quần đảo Hoàng Sa.
“Trung Quốc tấn công các ngư dân để thực thi các yêu sách bất hợp pháp trên Biển Đông. Mỹ đứng về phía đồng minh và đối tác của mình tại Đông Nam Á, đặc biệt là Việt Nam, trong việc bảo vệ công dân và chủ quyền của họ khỏi sự hung hăng của Trung Quốc“, ông Tom Cotton nói trong bản thông cáo.
Ông Cotton là thượng nghị sĩ Mỹ thứ 5 lên tiếng về việc Trung Quốc đâm chìm tàu cá Việt Nam và triển khai máy bay quân sự ở Biển Đông.
Các thượng nghị sĩ đã lên tiếng trước đó bao gồm:
Chủ tịch của Ủy ban Đối ngoại Thượng viện: ông Jim Risch
Thành viên cấp cao của Ủy ban Đối ngoại Thượng viện: ông Bob Menendez
Chủ tịch của Tiểu ban Đông Á, Thái Bình Dương và Chính sách an ninh mạng quốc tế thuộc Ủy ban đối ngoại Thượng viện: ông Cory Gardner
Thành viên cấp cao của Tiểu ban Đông Á, Thái Bình Dương và Chính sách an ninh mạng quốc tế thuộc Ủy ban đối ngoại Thượng viện: ông Ed Markey
“Thông tin về việc tàu hải cảnh Trung Quốc đâm chìm tàu cá Việt Nam và các hoạt động khác của Trung Quốc trên các thực thể được cải tạo trái phép trên Biển Đông là rất đáng lo ngại“, ông Risch tuyên bố.
Ngoài ra, Chủ tịch của Ủy ban Đối ngoại Thượng viện nhấn mạnh “đây là những ví dụ mới nhất về việc Trung Quốc đe dọa các nước láng giềng nhằm áp đặt tuyên bố chủ quyền trên biển quá đáng của mình“.
Theo ông Risch, Trung Quốc đang cản trở ổn định khu vực tại thời điểm cộng đồng quốc tế cần đoàn kết để đối phó với đại dịch Cúm Vũ Hán.
Trong khi đó, Thượng nghị sĩ Menendez chỉ trích Trung Quốc tiếp tục cách hành xử gây hấn và gây chia rẽ ở Biển Đông và nhấn mạnh mọi quốc gia trong khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương phải được tự do, không bị cưỡng ép trong một khu vực được quản trị bởi luật pháp, các quy chuẩn và thể chế quốc tế.
Ông Gardner lên án hành vi của tàu hải cảnh Trung Quốc và cho rằng đây là một sự vi phạm trắng trợn luật pháp quốc tế. Ông Gardner kêu gọi chính quyền Mỹ lên tiếng trước “các hành động của Trung Quốc và tiếp tục tái khẳng định quyền tự do hàng hải và hàng không trên Biển Đông“.
Thượng nghị sĩ Markey cho rằng Mỹ cần tiếp tục hỗ trợ các đối tác và đồng minh khu vực của mình bảo vệ tự do hàng hải, dòng chảy thương mại tự do, và tuân thủ các thỏa thuận quốc tế.
Trước đó, Bộ Quốc phòng và Bộ Ngoại giao Mỹ cũng đã lên án tàu hải cảnh Trung Quốc là thủ phạm đâm chìm tàu cá Việt Nam trên Biển Đông, đồng thời nhấn mạnh Washington sẽ tiếp tục hỗ trợ các đối tác bảo vệ tự do hàng hải.
Theo nhà nghiên cứu Trương Nhân Tuấn thì Việt Nam phản đối các yêu sách của Trung Quốc cụ thể bao gồm 5 điểm chính:
1/ Một là, chủ quyền hai quần đảo Tây sa (tức Hoàng Sa của VN) và Nam sa (tức Trường sa của VN).
2/ Hai là, vùng biển của các cấu trúc luôn nổi tại Hoàng Sa và Trường Sa phải được xác định theo điều 121 khoản 3 của Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS 1982).
3/ Ba là, Các nhóm đảo ở Biển Đông, bao gồm HS và TS không có đường cơ sở vẽ bằng cách nối các điểm ngoài cùng của các cấu trúc xa nhứt.
4/ Bốn là, Các bãi chìm lúc chím lúc nổi không phải là đối tượng thụ đắc lãnh thổ và không có vùng biển riêng.
5/ Năm là, Việt Nam phản đối các yêu sách ở Biển Đông vượt quá những giới hạn được quy định tại Công ước, trong đó có yêu sách quyền lịch sử; các yêu sách này đều không có giá trị pháp lý.
“Việc phản đối như vậy là cần thiết. Bởi vì, trước luật pháp quốc tế, sự “im lặng” của một quốc gia trước một vấn đề đòi hỏi quốc gia phải lên tiếng, được xem là “sự đồng thuận ám thị“.
Ông Trương Nhân Tuấn cho biết.
Về mặt pháp lý, công pháp quốc tế và luật biển, Tiến sỹ Trần Công Trục, nguyên Trưởng Ban Biên giới Chính phủ Việt Nam cuối tuần qua nhận định: “trong công hàm này có một nội dung rất là mới, quan trọng là khẳng định Công ước Luật biển năm 1982 là cơ sở pháp lý duy nhất để xác định phạm vi các vùng biển thuộc các quyền một quốc gia ven biển.”
“Điều 121, Khoản 3, xác định những đảo nào không thích hợp cho con người ở và không có đời sống kinh tế riêng, thì không có vùng đặc quyền kinh tế và vùng thềm lục địa 200 hải lý như Công ước Luật biển quy định, mà chỉ có tối đa 12 hải lý thôi.
“Những bãi cạn lúc chìm, lúc nổi hoặc hoàn toàn chìm, thì không phải là đối tượng của quyền thủ đắc lãnh thổ. Trung Quốc cố tình giải thích, áp dụng sai Công ước. Họ đã vạch đường cơ sở của quần đảo Hoàng Sa mà họ gọi là Tây Sa, vào năm 1996, rồi tiếp tục làm điều đó đối với ‘Nam Sa’ (tức Trường Sa) là hoàn toàn sai.
“Họ còn nói chủ quyền lịch sử của Trung Quốc nằm trong trong đường Lưỡi bò (hay bản đồ đường 9 đoạn) cũng là hoàn toàn sai. Đây chính là luận điểm quan trọng để đưa ra các cơ quan tài phán quốc tế.
Vậy tại sao Việt Nam lâu nay không kiện để đòi lại chủ quyền đối với Hoàng Sa, Trường Sa v.v…?
Về nguyên tắc Việt Nam sẵn sàng nhưng chưa quyết đinh làm vào thời điểm nào cho có lợi và có hiệu quả nhất.
“Cho nên sau công hàm này, Việt Nam sẽ có những bước tiến mới để mà đấu tranh pháp lý cao hơn.”
Trên trang mạng Công pháp Quốc tế từ Việt Nam, một số nhà nghiên cứu luật quốc tế bình luận về công hàm của Việt Nam và động thái xuất hiện công hàm này.
Nhà nghiên cứu Phạm Ngọc Minh Trang hôm 09/4 viết: “Chuỗi sự kiện này đã cho thấy một diễn biến tích cực trong các tranh chấp tại Biển Đông.
Thứ nhất, nó chỉ ra rằng gần như có một sự phối hợp giữa ba quốc gia ASEAN (là Malaysia, Philippines và Việt Nam) trong việc sử dụng Công ước Luật biển 1982 chống lại các yêu sách phi pháp của Trung Quốc tại Biển Đông. Khi Kuala Lumpur mở đầu “cuộc tranh biện”, Bắc Kinh đã liên tục phản đối, Malnila và Hà Nội lần lượt vào cuộc và trực tiếp bác bỏ các lập luận này. Điều này cũng cho thấy sự đơn độc của Trung Quốc trong cuộc chiến pháp lý với các quốc gia ASEAN.
“Thứ hai, việc Philippines bắt đầu sử dụng Phán quyết của Toà trọng tài quốc tế để phản bác lại Trung Quốc ở một diễn đàn quốc tế quan trọng là Liên hiệp quốc cho thấy điểm sáng ở trong cuộc tranh chấp dai dẳng và phức tạp trong khu vực. Phán quyết này không những đã loại bỏ sự tồn tại pháp lý của đường chín đoạn, còn giúp thu hẹp các các vùng biển chồng lấn tại khu vực Trường Sa; từ đó, mở ra cơ hội hợp tác tích cực cho các quốc gia trong khu vực. Ngoài ra, Phán quyết còn là đưa ra cơ sở pháp lý chính thống để căn cứ vào đó mà giải quyết các tranh chấp còn lại ở trên biển,” và
“Thứ ba, đây là lần đầu tiên Việt Nam đưa ra các quan điểm chi tiết, trực tiếp và rõ ràng về các thực thể tại Biển Đông.
Đây là một chỉ dấu quan trọng trong chuỗi các thủ tục khi tiến hành sử dụng các cơ quan tài phán quốc tế, trong đó có Toà trọng tài tương tự như Toà trọng tài trong vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc…”
Cũng trên trang này, nhà nghiên cứu Trần H.D. Minh, giảng viên Khoa Luật quốc tế, Học viện Ngoại giao, bình luận:“Việt Nam lần đầu tiên thể hiện rõ ràng quan điểm của mình về một số vấn đề pháp lý quan trọng tại Biển Đông.”
“Mặc dù không dẫn rõ Phán quyết ngày 12.07.2016 của Toà trọng tài trong Vụ kiện Biển Đông, các quan điểm này trùng hợp với quan điểm của Toà trọng tài.
“Đây là lần đầu tiên Việt Nam thể hiện quan điểm rất rõ ràng và cụ thể về các vấn đề pháp lý thực chất trên Biển Đông…
“Với việc đưa ra quan điểm pháp lý rất rõ ràng và cụ thể, Việt Nam đang dần thể hiện cho cộng đồng quốc tế thấy cam kết nghiêm túc của Việt Nam đối với luật pháp quốc tế và với một trật tự dựa trên luật lệ (a rule-based order) trong quan hệ quốc tế nói chung.
“Nói riêng, với tranh chấp Biển Đông, Việt Nam thể hiện rõ vai trò nền tảng của luật pháp quốc tế, như là xuất phát điểm cho tiến trình giải quyết tranh chấp và là cơ sở pháp lý duy nhất cho mọi giải pháp mà Việt Nam khả dĩ chấp nhận.”, nhà nghiên cứu Trần H.D. Minh, giảng viên Khoa Luật quốc tế, Học viện Ngoại giao nhận định.
Trở lại với tình hình, diễn biến trên Biển Đông tại thời điểm này, Tiến sỹ Hà Hoàng Hợp hôm 13/4 đưa ra bình luận và dự báo:
“Có thể nói Việt Nam đang theo dõi tình hình rất sâu sát, chắc chắn không để bị động, bất ngờ.
“Trong khi cả thế giới đang chống dịch Cúm Vũ Hán, việc Trung Quốc đẩy mạnh các hoạt động ở biển Đông cho thấy Trung Quốc đang lợi dụng đại dịch để tạo các lợi thế chiến lược.
“Việc Trung Quốc điều tàu chiến, tàu sân bay… cùng với các tàu thăm dò địa chất hướng vào Biển Đông lúc này, cho thấy một phần các kế hoạch của Trung Quốc. Tình hình sẽ sớm trở nên rõ ràng,” nhà nghiên cứu cao cấp thuộc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (Iseas, Singapore) nhận xét.
Tại thời điểm hiện nay, khi đại dịch viêm phổi Vũ Hán đang hoành hành khắp nơi. Các tàu sân bay và chiến hạm Mỹ cùng đồng minh đang phải đương đầu với sự lây lan của loại bệnh nguy hiểm này từ Trung Quốc tràn sang, nó sẽ hạn chế khả năng tác chiến khi có biến cố bất ngờ trên Biển.
Sau khi Việt Nam gửi Công hàm lên Liên hiệp quốc để phản đối Trung Quốc ở Biển Đông, thì nhà cầm quyền Bắc Kinh sẽ có những đối sách áp chế Việt Nam mạnh tay hơn nữa.
Mọi việc đều có thể xảy ra và quân đội Việt Nam phải chuẩn bị cho tình huống bất ngờ nhất.
Hoàng Trung từ Hà nội – Thoibao.de (Tổng hợp)
